فیروزه Turquoise

فیروزه ، مونث کلمه فیروز می باشد و با نام های دیگری چون پیروزه، اخشائین ، فیروزج، حجرالضفر، حجر الغلبت و هجرالجاه نیز نامیده شده است و منشا این نام ها از خواصی است که در استفاده این سنگ مشاهده شده است.

فیروزه فسفات آبدار مس و آلومینیوم است و ماده رنگی موجود در آن از مس و آهن است هرچه مثل درون فیروزه بیشتر باشد ، رنگ آن آبی تر و حتی آهن آن بیشتر باشد رنگ آن سبز تر است. بیشتر فیروزه ها در شکاف سنگ‌های یافت می شوند که منابع غنی از آلومینیوم هستند. فیروزه با رنگ آبی خوش رنگ آبی آسمانی بهترین کیفیت را دارا بوده و بسیار کمیاب است؛ به هر اندازه در آن سایه سبز و یار اگه پیدا شود فراوانی آن بیشتر و در نتیجه ارزش آن کاهش می یابد.

تغییر رنگ در فیروزه در نتیجه تابش نور آفتاب، تبخیر آب طبیعی موجود در آن ، پاکی و کدورت هوا و برخورد چربی و مواد شیمیایی با آن صورت می گیرد که در نتیجه باعث کم شدن ارزش مادی آن می گردد. به همین دلیل، بهتر است در هنگام غذا خوردن، حمام کردن و شستن دست ها با مواد شوینده، انگشتر فیروزه را از انگشت بیرون آورد.

توصیه می شود برای حفظ کیفیت و جلا و رنگ فیروزه هر چند وقت یک بار با یک پارچه نرم و تمیز و مرطوب آن را تمیز کنید. جلا دادن سنگ فیروزه سبب پررنگ تر شدن آن میشود.

فیروزه دارای خلل و فرج ای طبیعی است و در بسیاری از موارد نگین‌های تراشیده شده، آنقدر دارای خلل و فرج هستند که قابل استفاده نیستند؛ لذا آنها را ترمیم می کنند و یا به اصطلاح « واکس » می‌زنند که به آنها فیروزه های احیا شده می گویند.

برای اینکه فیروزه طبیعی را طی فرآیند خاصی در صمغ مصنوعی با (واکس) فرو برده و منافذ آن را با این صمغ پر می‌کنند.

اگرچه فیروزه های احیا شده ارزش مادی بالایی ندارند، اما این کار سبب می‌شود تا در استحکام و سختی فیروزه افزوده شده و از کمرنگ شدن آن به مرور زمان جلوگیری کند. همچنین به دلیل خلل و فرج فراوان در توده فیروزه، برای خوش رنگ کردن آن از نمکهای مس و آنیلین استفاده می نمایند.

کانی های زیادی وجود دارد که به سبب شباهت با فیروزه آنها را به جای فیروزه عرضه می‌کنند که از این میان می‌توان به کالسیدونی ، هولیت رنگ کرده ، آمازونیت، کریسوکولا و لازولیت اشاره کرد.

یکی دیگر از این شب فیروزه ها ، فیروزه های چینی است. اغلب فیروزه های چینی ، ارگانیک می باشند. یعنی بر اثر تاثیر محلول های سطحی مس دار بر روی فسیل های استخوانی جانوران، فیروزه به وجود آمده است و رنگ آنها به علت تبلور فسفات آبی  است، لکن با اسیدها واکنش نشان می دهند . مشخصات این نوع فیروزه با فیروزه های ایرانی ، مصری و آمریکایی فرق دارند چرا که این فیروزه ها از سنگ های آذرین بوده اما فیروزه چینی ارگانیک می باشد.

هرچند عمده نگین ان و کارشناسان خبره فیروزه بر اثر تجربه با نگاه به رنگ و جلا ورقه های پشت سنگ، منشا و انواع فیروزه را از هم تشخیص می دهند، با این حال راه های مختلفی نیز برای افرادی که آگاهی و تجربه کافی در تشخیص ندارند وجود دارد . به عنوان مثال در قدیم برای تشخیص نوع مرغوب در انواع نامرغوب آن ، سنگ را روی برنج دم می کردند ؛ در صورتی که رنگ آن ثابت می ماند، مرغوب و اگر برنج رنگ می‌داد، نامرغوب بود. امروزه برای شناخت رنگ شدگی فیروزه بخصوص پشت آن با واکس مشکی، می توان از استون یا سوآب آمونیاک استفاده کرد چرا که پنبه یا گوش پاک کن آغشته به این محلول ها، رنگ آمیزی آن به خصوص واکس را به راحتی زایل میکند. همچنین برای تشخیص فیروزه طبیعی از مصنوعی، قطعه ای از سنگ را میسوزانند، اگر به صورت خمیر درآمد ،مصنوعی، و اگر مواد باقیمانده به صورت خاکستر باشد ، طبیعی است .

راه دیگر شناخت، استفاده از یک سوزن حرارت دیده و گذاشتن آن روی سنگ است، که اگر بوی صمغ از ان بلند شد و اثر عمیق روی سنگ گذاشت، نشان دهنده واکس خورده بودن و احیا شدن سنگ است.

البته وزن مخصوص پایین سنگ های فیروزه ای آغشته به موم یا فیروزه های بدلی نیز یکی دیگر از نشانه های شناخت سنگ طبیعی فیروزه است.

منابع عمده فیروزه در کشورهای ایران ، مصر ، شیلی ، آمریکا ، ازبکستان، چین و استرالیا قرار دارد.